niedziela, 23 grudnia 2012

Podsumowanie mijającego roku i zapowiedzi na 2013 r.

Rok 2012 był niezwykle interesujący dla miłośników literatury afrykańskiej. Ukazały się nowe książki najwybitniejszych pisarzy afrykańskich: powieść Nadine Gordimer (No Time Like the Present) o mieszanej parze żyjącej w postapartheidowskim społeczeństwie, długo oczekiwane wspomnienia z wojny biafrańskiej Chinuy Achebego (There Was a Country), które wywołały wiele kontrowersji, druga część wspomnień Ngugiego wa Thiong’o In the House of the Interpreter, przemyślenia noblisty Wole Soyinki Of Africa oraz ostatnia część trylogii Nuruddina Farah pt. Crossbones.


Było też kilka udanych debiutów, m.in. dziennik podróży Looking for Transwonderland: Travels in Nigeria autorstwa Noo Saro-Wiwy, córki legendarnego nigeryjskiego aktywisty Kena Saro-Wiwy, powieść Daughters Who Walk This Path Yejide Kilanko z Nigerii czy The Spider King’s Daughter 21-letniej, niezwykle utalentowanej Chibundu Onuzo


Lista książek wydanych w Polsce wzbogaciła się w 2012 r. o kilka bardzo ciekawych pozycji. Ukazały się nie tylko książki przygodowo-sensacyjne autorstwa A. McCall Smitha czy W. Smitha, ale także ambitne powieści np. Grzech Jusufa Idrisa, Pensjonat Miramar Nadżiba Mahfuza, Anatomia zniknięcia Hishama Matara wydane nakładem wydawnictwa Smak Słowa, José Eduardo Agualusa Żony mojego ojca (wydawnictwo Znak), a także – dzięki wydawnictwu Karakter – niezwykle intrygująca powieść Witajcie, powracające widma Kossiego Efoui z Toga i wspomnienia Alaina Mabanckou Jutro skończę dwadzieścia lat. Pojawiła się też debiutancka powieść Irene Sabatini pt. Chłopiec z sąsiedztwa.


 

A co przyniesie nowy, 2013 rok?
Chyba najbardziej wyczekiwaną książką w przyszłym roku będzie 3. powieść Chimamandy Ngozi Adichie Americanah. Wydawnictwo Knopf planuje wydać ją 14 maja. Z kolei miłośnicy południowoafrykańskiego laureata nagrody Nobla J.M. Coetzeego powinni sobie zanotować datę 7 marca, bo właśnie wtedy pojawi się jego nowa powieść pt. The Childhood of JesusNatomiast fani Alaina Mabanckou z pewnością ucieszą się, że już w styczniu będzie można przeczytać jego nową powieść Lumières de Pointe-Noire.
Na przyszły rok zapowiadana jest także publikacja kolejnej powieści Aminatty Forny The Hired Man. Ubiegłoroczna laureatka Caine Prize NoViolet Bulawayo zadebiutuje niedługo powieścią We Need New Names. Interesująco zapowiadają się także powieści Ghana Must Go Taiye Selasi, protegowanej Toni Morrison, Nigeryjczyka Bobo Omotayo H.o.n.o.u.r.a.b.l.e. oraz opowiadania A. Igoni Barretta Love Is Power, or Something Like That


 
 

Polscy czytelnicy również nie powinni czuć się zawiedzeni, bo już 26 lutego nakładem wydawnictwa Czarne zostanie wydana relacja z podróży po Zimbabwe znanego reportażysty Petera Godwina Strach. Ostatnie dni Roberta Mugabe. Dwa miesiące później pojawi się debiutancka książka Alexandry Fuller Dziś wieczorem nie schodźmy na psy, brytyjskiej autorki, która wychowywała się w Afryce, m.in. w Zimbabwe.
Ciekawa pozycja zapowiada się też w dziedzinie krytyki literackiej. Wydawnictwo Dialog zapowiada kontynuację bardzo interesującej serii o literaturze RPA autorstwa wybitnego specjalisty Jerzego Kocha pt. Historia literatury południowoafrykańskiej. Literatura afrikaans XX w. Okres usamodzielnienia (1900-1930).

Oczywiście nie zabraknie pozycji beletrystycznych. Na 3 kwietnia wydawnictwo Albatros zapowiada wydanie powieści Aminatty Forny Pamięć miłości, nagrodzonej w ubiegłym roku Commonwealth Writers’ Prize. Albatros planuje także wznowienie kilku powieści Wilbura Smitha oraz wydanie jego nowej książki zatytułowanej Straceńcy.

W przyszłym roku jak zwykle będę śledzić konkursy literackie. Oprócz corocznych nagród w maju po raz pierwszy zostaną ogłoszeni laureaci nagrody Manuscript Project zorganizowanej przez kenijskie wydawnictwo Kwani? Ciekawym wydarzeniem będzie też zapewne Étonnants Voyageurs, festiwal literacki, który odbędzie się w dniach 14-18 lutego w Brazzaville (w Republice Konga), z którego pochodzi współdyrektor imprezy Alain Mabanckou. Lista zaproszonych pisarzy jest imponująca: José Eduardo Agualusa, André Brink, Breyten Breytenbach, Mia Couto, Teju Cole, Helon Habila, Cheikh Hamidou Kane, Lyonel Trouillo i wielu innych.

niedziela, 2 grudnia 2012

Życie podczas rewolucji


Cesarz spojrzał przez okno na swoje lwy, które przechadzały się w klatce, wydając pomruki przypominające odległy grzmot. Nasz czas się jeszcze nie skończył. Służący ukłonił się, spuszczając wzrok.
- Zawołaj ministra pióra – powiedział cesarz, spoglądając na czerwone słońce zachodzące w oddali. – Będzie dla nas pisał. Sprowadź go tutaj.
Służący wyszeptał:
- Nie ma go.
- Gdzie on jest? – spytał cesarz. – Dokąd oni wszyscy poszli? Gdzie są moi ludzie?*

Hajle Syllasje
Nie, to nie jest fragment Cesarza Ryszarda Kapuścińskiego, lecz debiutanckiej powieści etiopskiej pisarki Maazy Mengiste. W Beneath the Lion’s Gaze (Pod spojrzeniem lwa) autorka przełamuje jednostronny, negatywny wizerunek ostatniego cesarza Etiopii, Hajle Syllasjego, wykreowany przez polskiego reportażystę. Z powieści Mengiste wyłania się przede wszystkim postać zagubionego, całkowicie oderwanego od rzeczywistości staruszka. I choć Syllasje jest tutaj tylko postacią epizodyczną, jego upadek ma ogromny wpływ na życie głównego bohatera, Hailu, i jego rodziny.

Mengystu Hajle Marjam
Ostatnie dni cesarza przypominają niedawne wydarzenia w Afryce Północnej i na Bliskim Wschodzie. Nagły zryw ludzi doprowadza do rewolucji i obalenia reżimu. Tylko co dalej? We wrześniu 1974 r. w Etiopii władzę przejął komitet wojskowy Derg, którym dowodził Mengystu Hajle Marjam. Entuzjazm rebeliantów szybko osłabł, gdyż okazało się, że ciemiężeni sami stali się ciemiężcami. Rozpoczął się „czerwony terror”, podczas którego tysiące ludzi straciło życie. Tysiące innych zaginęło albo znalazło się w więzieniu, gdzie wielu z nich torturowano i bito. W Etiopii, po 38 latach od przewrotu, nadal nie mówi się otwarcie o jego skutkach. Dlatego powieść Mengiste, poprzedzona dogłębną analizą historyczną, wzbudziła niemałe poruszenie.

Nie trzeba jednak pamiętać tych wydarzeń, ani nawet znać historii Etiopii, żeby czuć się poruszonym książką Mengiste. Dotyka ona bowiem uniwersalnych i aktualnych kwestii: kwestii walki o przetrwanie oraz dokonywania wyborów, od których zależy ludzkie życie. Przed takimi dylematami stoją główni bohaterowie powieści. Hailu znany etiopski chirurg, niedługo po śmierci swojej żony, zostaje zmuszony do utrzymania przy życiu zmaltretowanej dziewczyny, którą po wyjściu ze szpitala prawdopodobnie czekają dalsze tortury. Lekarz podejmuje trudną decyzję, a w konsekwencji sam trafia do więzienia. Podczas gdy jego starszy syn Yonas, wykładowca historii na uniwersytecie, stara się chronić swoją żonę Sarę i 4-letnią córkę Tizitę przed skutkami rewolucji, młodszy syn Dawit, który wcześniej zaciekle walczył przeciwko cesarzowi, przystępuje do opozycyjnego ruchu i zajmuje się między innymi zbieraniem pozostawionych na ulicach ludzkich zwłok. Do niektórych ciał przyczepiona jest kartka: Jestem wrogiem ludu. Matko, nie opłakuj mnie. Zasłużyłem na śmierć. (s. 240). Tymczasem najlepszy przyjaciel Dawita, Mickey, staje po drugiej stronie barykady.

Narastający terror i wszechobecny strach czuć niemal na każdej stronie powieści. Niektóre sceny, zwłaszcza opisy tortur, mogą szokować swoją brutalnością, mimo że autorka opisuje je z ogromną empatią i ostrożnie dozuje okrucieństwa. Ucina sceny i zmienia sposób narracji, dopuszczając od czasu od czasu do głosu swoich bohaterów. Dzięki temu są oni bardziej wyraziści i wiarygodni. I przestają być anonimowymi ofiarami reżimu w odległym, egzotycznym kraju.
Maaza Mengiste

Za tę powieść Mengiste została nominowana do Pushcart Prize i Dayton Literary Peace Prize oraz uznana przez czytelników New York Magazine za nowego literackiego idola. Autorka, która mieszka obecnie w Nowym Jorku i – podobnie jak Dinaw Mengestu – musiała jako dziecko opuścić Etiopię, pracuje obecnie nad kolejną powieścią pt. The Shadow King, której akcja rozgrywa się podczas inwazji faszystowskich Włoch na Etiopię.


* Maaza Mengiste Beneath the Lion’s Gaze (s. 43), tłumaczenie moje


Autor:           Maaza Mengiste
Tytuł:           Beneath the Lion’s Gaze
Wydawnictwo: Vintage Books
Rok wydania:  2011
Liczba stron: 308
ISBN:            9780099539926
Okładka:       miękka
Cena:            8,99 £