Wspomnienia egzotyczne czyli Polka w Afryce

Po wspomnienia Henryki Kozłowskiej „Kenia kiedyś była moja” wydane w 1997 r. sięgnęłam właściwie tylko ze względu na tytuł, który przywodzi na myśl „Pożegnanie z Afryką” Karen Blixen. Na tym kończą się jednak podobieństwa do autobiografii duńskiej baronowej. Kozłowskiej brak nie tylko tytułu szlacheckiego, ale przede wszystkim talentu literackiego. I w zasadzie książka nie warta byłaby nawet uwagi, gdyby nie fakt, że doskonale wpisuje się w schemat nakreślony przez kenijskiego pisarza Binyavangę Wainainę w satyrycznym eseju „Jak pisać o Afryce”. Są więc nagie piersi na okładce. Są czarownicy i lojalni słudzy („Murzyn okazał się bardzo wdzięczny i po psiemu wierny.” s. 27), zwierzęta o ludzkich cechach oraz bohaterscy Europejczycy i biedni, chorzy Afrykanie, a także grafomańskie opisy afrykańskiej przyrody. I jakby tego było mało, Kozłowska dorzuca rasizm w najczystszej postaci: „Mąż nie był rad z przygarnięcia tej ludzkiej małpy” (s. 26).

Z tylnej okładki dowiadujemy się, że autorka przez 17 lat mieszkała w Kenii, towarzysząc mężowi Piotrowi w pomiarach geodezyjnych. Można by więc oczekiwać, że książka będzie chociaż dokładna i rzetelna pod względem faktograficznym. Nic bardziej mylnego. Na próżno bowiem szukać hotelu Otsban (właśc. Outspan) czy też przepisu na matope (właśc. matoke), o których rozpisuje się autorka. Niezliczone błędy mogłyby świadczyć o poważnej dysortografii, gdyby nie fakt, że dotyczą one wyłącznie języka angielskiego i suahili. I choć Kozłowska, przeświadczona o swojej nieomylności, szczyci się, że przez 10 lat pisywała egzotyczne listy dla Radia Wolna Europa, a jej reportaże „nigdy nie wymagały poprawek, ba nawet kropki czy przecinka”, to książki nikomu nie polecam. Ba, nawet się cieszę, że jest praktycznie nie do zdobycia.

Tytuł: Kenia kiedyś była moja
Autor: Henryka Kozłowska
Wydawca: Magazyn Literacki, Herbud s.c. / WKMS
Rok wydania: 1997
ISBN: 83-85665-37-4
Liczba stron: 147
Język: polski
Oprawa: miękka

Tragikomiczny portret Afrykanerów

Republika Południowej Afryki, rok 1994. Zbliżają się pierwsze demokratyczne wybory, a wraz z nimi oficjalny koniec apartheidu. To historyczne wydarzenie zbiega się z 40. urodzinami Lamberta, bohatera powieści Marlene van Niekerk, pt. „Triomf”, której akcja rozgrywa się w tytułowej dzielnicy Johannesburga. To niegdysiejsze czarne getto, Sophiatown, zostało zrównane z ziemią, by zrobić miejsce dla białej ludności. Białej hołoty. Takiej jak afrykanerska rodzina Benade: braci Popa i Treppie’go, siostry Mol i jej epileptycznego, głupkowatego syna Lamberta. W ich życiu trudno o jakikolwiek tryumf: bez wykształcenia, stałej pracy ani perspektyw na przyszłość wegetują i zabijają czas, uprzykrzając życie sobie i innym. Jedyne co mają, to samych siebie, a tylko pogarsza sprawę, gdyż umacnia ich kazirodczy związek. Zresztą do czasu.

„Triomf” nie jest lekturą ani lekką, ani łatwą. Przebrnięcie przez niemalże 500 stron, na których w drastyczny sposób opisane jest patologiczne zachowanie bohaterów, to ogromne wyzwanie dla wrażliwości i cierpliwości czytelnika. Warto jednak dotrwać do końca. Bo choć trudno utożsamić się z godnymi politowania, antypatycznymi postaciami o rasistowskich poglądach i prostackich manierach, fabuła stale trzyma w napięciu i każe śledzić przygotowania bohaterów do nadchodzących wydarzeń. Ciekawa narracja prowadzona jednocześnie przez cztery osoby pozwala od środka oglądać ich skrzywiony świat. Świat, który dzięki sporej dawce czarnego humoru, wydaje się nawet znośny.

Marlene Van Niekerk

Debiutancka powieść Van Niekerk ukazała się w RPA tuż po wyborach i wzbudziła wiele kontrowersji. Została jednak dostrzeżona przez krytyków i nagrodzona m.in. M-Net Prize oraz prestiżową nagrodą Noma za najlepszą książkę w Afryce. Marlene Van Niekerk, ur. w 1954 roku, jest absolwentką Uniwersytetu w Stellenbosch, RPA, i Uniwersytetu w Amsterdamie. Oprócz „Triomfu” ma na koncie kilka tomików wierszy i opowiadań oraz powieści: „Agaat” (znaną w wersji angielskiej pod tytułem „The Way of the Women”) i „Memorandum”, które zbierają same laury. Van Niekerk tworzy w języku afrikaans, ale doskonale posługuje się również językiem niderlandzkim, o czym mogłam się przekonać podczas odczytu, na którym zaprezentowała opowiadanie „De vriend” („Przyjaciel”) ze swojej najnowszej antologii pt. „De sneeuwslaper” („Śnieżny śpioch”). 

Zalety powieści „Triomf” docenił również reżyser Michael Raeburn. Zrealizowana przez niego adaptacja pod tym samym tytułem została uznana w 2008 r. na międzynarodowym festiwalu filmowym w Durbanie za najlepszy film południowoafrykański. Oto jego fragmenty:

Tytuł: Triomf
Autor: Marlene van Niekerk
Wydawca: Muntinga B.V., Uitgeverij Maarten
Tłumaczenie: R. de Jong-Goossens
Rok wydania: 2008
ISBN: 9789041707253
Liczba stron: 479
Język: niderlandzki
Oprawa: miękka
Cena: 31 zł

Ellen Banda i Pius Adesanmi laureatami Penguin Prize

Zambijka Ellen Banda-Aaku i Nigeryjczyk Pius Adesanmi zostali laureatami nagrody Penguin Prize for African Writing. Nagroda, która w tym roku została przyznana po raz pierwszy, ma na celu zwrócenie uwagi na różnorodność talentów pisarzy afrykańskich oraz przybliżenie ich twórczości, zarówno beletrystycznej jak i popularnonaukowej, szerszej publiczności. Każdy z laureatów otrzymał 50 000 randów (ok. 6.500 $) oraz propozycję opublikowania nagrodzonej książki przez wydawnictwo Penguin South Africa.

Pius Adesanmi – professor literatury na Uniwersytecie Carleton w Kanadzie – otrzymał nagrodę za zbiór esejów pt. „You’re Not a Country, Africa!”. Ellen Banda-Aaku została wyróżniona za powieść „Patchwork”. Banda-Aaku jest autorką książek dla dzieci oraz opowiadań, m.in. „Sozi’s Box”, które zostało uhonorowane nagrodą Commonwealth.


Zwycięzców Penguin Prize for African Writing wyłoniono spośród 10 finalistów. Jednym z nich był Kenijczyk Mũkoma wa Ngũgĩ, o którym pisałam w styczniu.

Zmarł Lewis Nkosi

Lewis Nkosi

5 września, w wieku 73 lat, zmarł południowoafrykański pisarz, eseista i krytyk literacki Lewis Nkosi. W latach 50. ubiegłego wieku należał do grupy młodych, czarnych dziennikarzy piszących dla legendarnego czasopisma Drum. W 1960 roku, jako pierwszy czarnoskóry dziennikarz z RPA, został uhonorowany nagrodą Nieman Fellowship ufundowaną przez Uniwersytet Harwarda. Nkosi otrzymał pozwolenie od ówczesnego rządu na wyjazd do Stanów Zjednoczonych, lecz bez możliwości powrotu do Republiki Południowej Afryki.

W czasie swojego 31-letniego pobytu na uchodźctwie Nkosi zyskał uznanie na całym świecie. Wykładał literaturę m.in. na uniwersytecie w Warszawie, Zambii, Wyoming i w Londynie. Jest autorem esejów, sztuk teatralnych i powieści „Mating Birds” – zakazanej przez reżim apartheidowski – „Underground People” oraz „Mandela’s Ego”. Jego najsłynniejsza powieść „Mating Birds” została wydana w Polsce w 1994 roku przez Dom Wydawniczy Szczepan Szymański pod tytułem „Miłosny lot”.

Autor: Lewis Nkosi 

Tytuł:  Miłosny lot

Wydawnictwo:  Dom Wydawniczy Szczepan Szymański

Data wydania: 1994

Wspomnienia z dzieciństwa Ngugiego wa Thiong’o

Już od niemal pół wieku możemy cieszyć się twórczością Ngugiego wa Thiong’o, najwybitniejszego pisarza kenijskiego. Jego dorobek obejmuje sztuki, powieści i eseje. Po sukcesie najnowszej powieści „Wizard of the Crow” (2006), nominowanej w zeszłym roku do Man Booker International Prize, przyszła pora na wspomnienia. Wydane w marcu przez Pantheon Books „Dreams in a Time of War” („Marzenia z czasów wojny”) obejmują okres od narodzin pisarza w 1938 roku aż po 1954 r., gdy rozpoczął on szkołę średnią. Dzieciństwo autora, piątego dziecka trzeciej żony ojca, przypadło na lata II wojny światowej, w której jego bracia walczyli po stronie białego człowieka. Okres dorastania to z kolei czas powstania Mau Mau, zbrojnej walki narodowowyzwoleńczej, brutalnie stłumionej przez Anglików. Na tle tych wydarzeń ukazane są przeżycia młodego, chłonnego wiedzy chłopca, a także tradycje i obyczaje ludu Kikuju.

W wywiadzie z Ellą Allfrey, zastępcą redaktora naczelnego czasopisma literackiego Granta, Ngũgĩ przyznaje, że ma w planach wydanie kolejnych tomów wspomnień.

Dla zachęty zamieszczam fragment książki Ngũgĩ wa Thiong’o – „Dreams in a Time of War”

Tytuł: Dreams in a Time of War: A Childhood Memoir
Autor: Ngũgĩ wa Thiong’o
Data wydania: marzec 2010
Cena: 24,95 $
Liczba stron: 272
ISBN 0307378837
ISBN-13 978-0307378835
Oprawa: twarda
Wydawca: Pantheon Books

Lista finalistów „afrykańskiego Bookera” ogłoszona

Jak co roku na wiosnę jury przyznające nagrodę Caine Prize for African Writing ogłosiło listę 5 finalistów. O 10 000 £ i miesięczne stypendium na uniwersytecie Georgetown w Waszyngtonie ubiegają się: Kenijka Lily Mabura za opowiadanie „How Shall We Kill the Bishop?”; Zambijka, Namwali Serpell, autorka „Muzungu”; Olufemi Terry z Sierra Leone za „Stickfighting Days” oraz dwoje południowoafrykańskich pisarzy: Ken Harris za opowiadanie „The life of Worm” i Alex Smith za „Soulmates. Zwycięzca zostanie wyłoniony 5 lipca.

Caine Prize for African Writing, przyznawana za najlepsze opowiadanie, to jedna z najbardziej prestiżowych nagród literackich na kontynencie afrykańskim, porównywana do Booker Prize. Jej zdobycie przynosi laureatowi sławę i zainteresowanie mediów. W ubiegłych latach przekonali się o tym m.in. Binyavanga Wainaina, Helion Habila i Brian Chikwava.
Pod koniec zeszłego roku, z okazji 10-lecia ustanowienia nagrody, ukazał się zbiór opowiadań wyróżnionych w latach 2000-2009. To jubileuszowe wydanie zawiera także fragmenty utworów napisanych przez laureatów Booker Prize: Bena Okri, Nadine Gordimer i J.M Coetzee’a.

Tytuł: Ten Years of the Caine Prize for African Writing
Autorzy: L. Aboulela, H. Habila, B. Wainaina, Y. A. Owuor, B. Chikwava, S.A. Afolabi, M. Watson, M. Arac de Nyeko, H. Rose-Innes, EC Osundu
Rok wydania: 2009
Cena: 9,99 £
Liczba stron: 228
ISBN 190652324X
ISBN-13 9781906523244
Oprawa: twarda
Wydawca: New Internationalist Publications (Oxford, UK)
Wymiary: 21 cm x 14.8 cm

Mukoma wa Ngugi idzie w ślady ojca

Mukoma wa Ngugi

Mukoma wa Ngugi, syn najwybitniejszego kenijskiego pisarza Ngugiego wa Thiong’o, zadebiutował jako powieściopisarz książką „Nairobi Heat”, wydaną niedawno przez Penguin Books South Africa. Akcja powieści rozpoczyna się w Madison w stanie Wisconsin zabójstwem pięknej, białej dziewczyny przed domem profesora – byłego uchodźcy z Ruandy. Następnie przenosi się do Kenii, gdzie czarnoskóry amerykański detektyw próbuje rozwikłać zagadkę tajemniczej śmierci. Idąc za tropem, Ishmael Fofona zagłębia się w przeszłość Ruandyjczyka, przy okazji odkrywając własną tożsamość. Jak przystało na powieść detektywistyczną jest wartka akcja, są szczęśliwe zbiegi okoliczności i nagłe zwroty akcji. Pojawia się również wątek rasowy, który odgrywa dość istotną rolę w powieści.

Mimo debiutu powieściowego 38-letni Ngugi może się pochwalić pewnym dorobkiem literackim. Ma już na swoim koncie zbiór wierszy „Hurling Words at Consciousness” oraz sztukę „Consciousness Before Dawn”. Dał się też poznać jako publicysta i autor książki „Conversing with Africa: Politics of Change”. W ubiegłym roku jego opowiadanie „How Kamau wa Mwangi Escaped into Exile” było nominowane do nagrody Caine Prize.

Choć Mukoma wa Ngugi nie nosi nazwiska ojca (zgodnie z tradycją ludu Kikuju został nazwany po swoim dziadku), niewątpliwie odziedziczył po nim talent literacki. Ciekawe, czy tak jak on zdobędzie również uznanie krytyków i czytelników.

Tytuł: Nairobi Heat
Autor: Mukoma wa Ngugi
Wydawca: The Penguin Group South Africa
Data wydania: październik 2009
ISBN: 9780143026174
Liczba stron: 176
Cena: 26$

Uwem Akpan nowym odkryciem Opry Winfrey

Jeszcze do niedawna Uwem Akpan miał niewielką rzeszę czytelników. Za swój debiutancki zbiór opowiadań „Say You’re One of Them” otrzymał wprawdzie nominację do Caine Prize, a następnie zdobył Commonwealth Writers’ Prize, ale uznanie krytyków nie przekładało się na liczbę sprzedawanych egzemplarzy. Sytuacja zmieniła się diametralnie, gdy we wrześniu Oprah Winfrey włączyła opowiadania nigeryjskiego jezuity do swojego Klubu Książki. Rekomendacja królowej talk-show wystarczyła, by książka Akpana stała się bestsellerem. W tej chwili antologia opowiadań już drugi tydzień z rzędu zajmuje 1. miejsce na liście New York Timesa najlepiej sprzedawanych książek w kategorii Trade Fiction!

Uwem Akpan

  

Każda historia zawarta w zbiorze rozgrywa się w innym kraju i jest opowiedziana z perspektywy afrykańskiego dziecka ciężko doświadczonego przez los. W „An Ex-Mas Feast” czytamy więc o 12-letniej, kenijskiej dziewczynce, która wchodzi na drogę prostytucji, aby pomóc rodzicom opłacić szkołę brata. A w „Fattening for Gabon” o dwóch osieroconych chłopcach, których wujek tuczy jak zwierzęta, po to by ich potem sprzedać do niewoli. Pozostałe opowiadania mówią o traumatycznych przeżyciach dzieci w Ruandzie, Nigerii i Etiopii. Autor umiejętnie oddał koloryt lokalny poszczególnych krajów, stosując m.in. pidgin English oraz kenijski slang sheng, będący mieszanką suahili i angielskiego.  

„Say You Are One of Them” to nie pierwsza książka o tragicznych losach afrykańskich dzieci, która cieszy się popularnością. Zachodni czytelnicy zdążyli już poznać dzieci-żołnierzy, m.in. z powieści Ishmaela Beaha, Uzodinmy Iweali czy „What is the What” Dave’a Eggersa. Najwyraźniej taka tematyka najlepiej trafia w gusta większości odbiorców, znających wyłącznie stereotypowy obraz Afryki: wojny, biedę i głód. Oczywiście cieszy mnie, że Oprah stawia na Akpana, mam jednak nadzieję, że jej fani sięgną też po dzieła innych pisarzy afrykańskich i poznają drugie, mniej ponure oblicze Afryki.

Opowiadanie „An Ex-Mas Feast” Uwema Akpana można przeczytać tutaj

Skazani na życie pod ziemią

Wprawdzie Afryka Północna jest bliższa kulturowo krajom Bliskiego Wschodu niż Afryki Subsaharyjskiej, jednak warto zapoznać się z powstającą tam literaturą, aby mieć pełniejszy obraz zjawisk literackich zachodzących na kontynencie afrykańskim.

Jednym z najciekawszych pisarzy maghrebskiego kręgu kulturowego jest Tahar Ben Jelloun – Marokańczyk tworzący w języku francuskim. Jego powieść „To oślepiające nieobecne światło” ukazała się w 2008 roku nakładem wydawnictwa Karakter.

Tahar Ben Jelloun 

Historia opowiedziana przez Jellouna przeraża, a uczucie to potęguje fakt, że jest oparta na autentycznych wydarzeniach opowiedzianych pisarzowi przez Aziza Binebine’a. Po nieudanym zamachu stanu na króla Maroka, Hassana II, w 1971 roku głowny bohater powieści trafił wraz z innymi żołnierzami do podziemnego więzienia Tazmamart. W nieprzeniknionej ciemności i w ciasnocie nie pozwalającej na wyprostowanie się, dzień po dniu rozgrywał się dramat 23 więźniów. Przez 18 lat toczyli oni walkę ze śmiercią, z bólem, z zimnem, z chorobami i ze skorpionami. A przede wszystkim z własnymi myślami i uczuciami – z nienawiścią i nadzieją, które zatruwały ich ciała i dusze. Choć śmierć nadchodziła powoli, była, jak na ironię, jedynym powodem do radości dla pozostałych przy życiu więźniów, gdyż podczas pogrzebu mogli się przez chwilę napawać światłem dziennym.

Salimowi, głównemu bohaterowi i narratorowi powieści, udało się przeżyć, bo uczucia zastąpił medytacją i modlitwą, a czas wypełniał cytowaniem dzieł literackich i opowiadaniem filmów towarzyszom niedoli. Żył w świecie wyobraźni bardziej realistycznym od rzeczywistości, w którym mógł na krótko oderwać się od obolałego ciała.

Mimo naturalistycznych opisów cierpienia i śmierci lektura wzrusza i sprawia przyjemność. I ma, wbrew pozorom, optymistyczną wymowę. Ukazuje siłę islamu, budzi nadzieję i każe wierzyć, że nie każdego da się upodlić i odrzeć z resztek godności. Duża w tym zasługa pięknego stylu pisarza, który doskonale opisuje rzeczy nie do opisania.

Fragment książki można przeczytać na stronie internetowej wydawnictwa Karakter.

Zdjęcia pochodzą ze strony wydawnictwa Karakter oraz http://www.casafree.com/modules/xcgal/displayimage.php?pid=2943

Tytuł: To oślepiające, nieobecne światło (Cette aveuglante absence de lumière)
Autor: Tahar Ben Jelloun
Przekład: Małgorzata Szczurek
Data wydania: 2008
Liczba stron: 276
Rozmiar: 120×195 mm
ISBN: 9788392736615
Oprawa: cienka
Cena: 23 zł
Wydawca: Karakter

Znamy już finalistów 10. edycji Caine Prize

Nagroda Caine Prize for African Writing, zwana „afrykańskim Bookerem”, jest uznawana za jedną z najbardziej prestiżowych nagród literackich w Afryce. Przyznawana za najlepsze opowiadanie napisane w języku angielskim, obchodzi w tym roku swój dziesiąty jubileusz.

Spośród 122 opowiadań nadesłanych przez autorów z 12 krajów wyłoniono 5 finalistów:
- Mamle Kabu (Ghana) – „The End of Skill”;
- Parselelo Kantai (Kenia) – „You Wreck Her”;
- Alistair Morgan (RPA) – „Icebergs”;
- EC Osondu (Nigeria) – „Waiting”;
- Mukoma wa Ngugi (Kenia) – „How Kamau wa Mwangi Escaped into Exile”.

Zwycięzca zostanie ogłoszony 6 lipca i oprócz prestiżowej nagrody otrzyma również 10 000 £.

W ubiegłym roku nagrodę Caine Prize zdobyła Henrietta Rose-Innes z Południowej Afryki za opowiadanie „Poison” opublikowane w antologii „Africa Pens”.

Poprzednimi laureatami byli między innymi Ugandyjka Monica Arac de Nyeko i Brian Chikwava z Zimbabwe, który właśnie wydał swoją pierwszą powieść pt. „Harare North”.