Ngũgĩ wa Thiong’o w natarciu

Już w najbliższy czwartek o godz. 13 poznamy laureata literackiej nagrody Nobla. Od kilku lat jednym z faworytów jest kenijski pisarz Ngũgĩ wa Thiong'o. Wielokrotnie pisałam o jego twórczości, dlatego odsyłam do moich wcześniejszych wpisów. A tymczasem trzymam kciuki!

Rozwiązanie konkursu

Bardzo dziękuję za wszystkie nadesłane odpowiedzi! Wprawdzie nikomu nie udało się odgadnąć wszystkich cytatów, jednak jedna osoba, Magda Bitner, podała aż 11 prawidłowych odpowiedzi, a zatem otrzymuje nagrodę. Serdecznie gratuluję!

Oto autorzy i tytuły książek, z których pochodzą cytowane zdania:

1.    Alain Mabanckou – Jutro skończę dwadzieścia lat
2.    Chinua Achebe – Wszystko rozpada się
3.    Chimamanda Adichie – Fioletowy hibiskus
4.    John Maxwell Coetzee – Hańba
5.    Moses Isegawa – Kroniki abisyńskie
6.    Ben Okri – Droga bez dna
7.    Lewis Nkosi – Miłosny lot
8.    Amos Tutuola – Smakosz wina palmowego
9.    Leila Aboulela – Minaret
10. Ahmadou Kourouma – Fama Dumbuya najprawdziwszy Dumbuya na białym koniu
11. Lauren Liebenberg – Smak dżemu i masła orzechowego
12. Hisham Matar – Anatomia zniknięcia

 

  

Konkurs!

Niestety moje oczekiwania co do nagrody Nobla dla Ngũgĩego wa Thiong’o znowu się nie spełniły. Na pocieszenie rozpisuję konkurs, w którym można wygrać książkę jednego z czterech afrykańskich noblistów w dziedzinie literatury: Opowieści starego Kairu Nadżiba Mahfuza*.

Konkurs wiąże się ze słynnym już pierwszym zdaniem pochodzącym z powieści Nervous Conditions autorstwa pisarki z Zimbabwe Tsitsi Dangarembgi: I was not sorry when my brother died. („Nie było mi przykro, kiedy zmarł mój brat”). Powieść ta, uznana za jedną ze 100 najlepszych książek afrykańskich XX wieku, nie została przetłumaczona na język polski. Dotychczas na rynku polskim ukazało się natomiast około 250 innych pozycji, spośród których wybrałam 12 książek o interesującym początku.

Zasady konkursu są proste: proszę podać autora i tytuł książki, z której pochodzą cytowane zdania. Odpowiedzi należy przesyłać do 10 listopada na adres: dorotask małpa kpnmail.nl. Wygrywa osoba, która odgadnie najwięcej cytatów.

1.    W naszym kraju szef musi być łysy i mieć wielki brzuch.
2.    Okonkwo był szeroko znany w dziewięciu wioskach, a nawet dalej.
3.    Wszystko zaczęło się psuć od chwili, gdy mój brat, Jaja, nie przystąpił do komunii i Tata rzucił w niego ciężkim mszałem, tłukąc figurynki na etażerce.
4.    Uważa, że jak na mężczyznę w tym wieku – ma pięćdziesiąt dwa lata i jest rozwiedziony – problem seksu rozwiązał nie najgorzej.
5.    Gdy Serenity znikał w szczękach ogromnego krokodyla, przez jego głowę przebiegły trzy ostatnie obrazy: rozkładający się bawół pełen dziur, z których wypełzały nitki larw i wylatywały roje much; jego długoletnia kochanka, ciotka jego zaginionej żony — oraz tajemnicza kobieta, która, gdy był dzieckiem, uleczyła go z opętania przez duże kobiety.
6.    Na początku była rzeka. Rzeka zamieniła się w drogę, a droga rozeszła się na cały świat.
7.    Umrę za kilka dni.
8.    Już jako dziesięcioletni chłopak byłem smakoszem wina palmowego.
9.    Moja pozycja w świecie spadła. Znalazłam się w miejscu, gdzie sufit wisi nisko i jest tak ciasno, że trudno się poruszać.
10. Tydzień minął od dnia, kiedy Ibrahimowi Kone z plemienia Malinkejów zmarło się w stolicy, czyli, jak by o tym powiedzieć w malinkejskiej mowie, nie przetrzymał chłop kataru…
11. Cia jest moją siostrą, a ja jestem jej wodzem.
12. Czasami nieobecność mojego ojca jest tak dotkliwa, że czuję, jakby na piersi siedziało mi jakieś dziecko.

* ewentualnie, na życzenie zwycięzcy, inną książkę pisarza afrykańskiego dostępną w języku polskim. 

Nie oceniaj książki po okładce

Niedawno na prześmiewczym portalu Africa is a Country pojawił się interesujący tekst na temat okładek książek o Afryce. Jeden z czytelników, Simon Stevens, zauważył ciekawą prawidłowość: bez względu na pochodzenie autora, typ powieści i tematykę na wielu okładkach widnieje motyw drzewa akacjowego i pomarańczowego zachodu słońca. Pół biedy, jeśli jest to ilustracja przygód opisywanych przez Wilbura Smitha czy Ridera Haggarda. Gorzej jednak, gdy ofiarą grafików-romantyków padną Chimamanda Adichie, Wole Soyinka i Bessie Head.

Ten wpis zainspirował mnie do przyjrzenia się polskim okładkom książek o Afryce.
I tu miła niespodzianka. Wiele okładek niedawno wydanych w Polsce powieści autorów afrykańskich to niebanalne projekty graficzne.

Oczywiście wśród grafików nie brak amatorów akacji i zachodów słońca… 

zwierząt…

oraz lokalnej ludności, zwłaszcza dzieci oraz kobiet niosących na głowie różne przedmioty.

Natomiast projektując okładki do książek o kobietach muzułmankach, graficy mają wyjątkowo łatwe zadanie. Wszak można to zrobić tylko w jeden sposób.

Ten trend dotyczy niestety całej literatury arabskiej, o czym informuje M. Lynx Qualey, prowadząca (w języku angielskim) świetnego bloga ArabLit.

A na koniec konkurs (bez nagród): czym różni się książka Afrykańska opowieść Karen Van Der Zee i Afrykańska przygoda autorstwa Carol Gregor? Pytanie dotyczy oczywiście tylko okładek, jako że treści nie jestem w stanie – i nie zamierzam – porównywać.

Młodzi i obiecujący pisarze afrykańscy

 
Afryka może się poszczycić wieloma wybitnymi pisarzami, począwszy od Chinuy Achebego, Ngugiego wa Thiong'o, Nuruddina Farah, poprzez Mię Couto, Ben Jellouna i Bena Okriego aż po laureatów literackiej nagrody Nobla: Soyinki, Coetzeego, Gordimer czy Mahfuza. Ich twórczość to już klasyka literatury afrykańskiej i na szczęście jest w dużej mierze dostępna w języku polskim. Powoli jednak na scenę literacką wkracza kolejne pokolenie utalentowanych pisarzy. Niektórzy z nich zdobyli już uznanie, ale większość znajduje się poza radarem wydawców i czytelników.

Po ogromnym sukcesie projektów Bogotá-39 i Beirut 39, zorganizowanych przez Hay Festival w ramach obchodów Światowego Dnia Książki w kwietniu ogłoszono listę obiecujących, młodych (w wieku do 40 lat) pisarzy afrykańskich, którzy wyznaczają nowe trendy i nurty w literaturze na południe od Sahary. Wstępnej selekcji do projektu Africa39 dokonał kenijski pisarz Binyavanga Wainaina, przedstawiając jury około 200 dzieł napisanych w różnych językach (m.in. suahili, igbo, lingala, portugalski i hiszpański), z których Elechi Amadi, Margaret Busby oraz Tess Onwueme wybrali ostatecznie 39. Zwieńczeniem projektu będzie publikacja antologii opowiadań napisanych przez wyselekcjonowanych pisarzy z przedmową noblisty Wole Soyinki. Książka ukaże się w październiku na zakończenie obchodów Światowej Stolicy Książki w nigeryjskim mieście Port Harcourt.
 

Oto lista 39 pisarzy afrykańskich, których poczynania warto śledzić:

1. Chimamanda Ngozi Adichie (Nigeria) – znana polskim czytelnikom z powieści Fioletowy hibiskus i Połówka żółtego słońca oraz zbioru opowiadań To coś na twojej szyi. Już za kilka tygodni nakładem wydawnictwa Zysk i S-ka na polskim rynku pojawi się jej najnowsza powieść Amerykaana.
2.  Richard Ali A Mutu (Demokratyczna Republika Konga) – tworzący w języku lingala
3.  Monica Arac de Nyeko (Uganda) – laureatka Caine Prize for African Writing w 2007 r. za opowiadanie Jambula Tree
4. Rotimi Babatunde (Nigeria) – zdobył Caine Prize za Bombay’s Republic
5. Eileen Barbosa (Republika Zielonego Przylądka) – 25-letnia pisarka i doradca premiera otrzymała nagrodę Prémio Revelação Pantera za opowiadanie És um português
6. A Igoni Barrett (Nigeria) – autor powieści Love Is Power, or Something Like That
7. Jackee Budesta Batanda (Uganda) – dziennikarka, laureatka Commonwealth Short Story Competition w 2003 na region afrykański, obecnie pracuje nad powieścią.
8. Recaredo Silevo Boturu (Gwinea Równikowa) - poeta, dramaturg, aktor i reżyser teatralny tworzący po hiszpańsku
9. Nana Brew-Hammond (Ghana/USA) – autorka powieści Powder Necklace, założycielka bloga People Who Write
10. Shadreck Chikoti (Malawi) – autor futurystycznej powieści Azotus the Kingdom
11. Edwige Renée Dro (Wybrzeże Kości Słoniowej) – obecnie pracuje nad powieścią, jej opowiadanie Love Is Not Found At Bus Stops można przeczytać tutaj
12. Tope Folarin (Nigeria/USA) – laureat ubiegłorocznej edycji Caine Prize
13. Clifton Gachagua (Kenia) – niedawno wydał zbiór wierszy The Madman at Kilifi
14. Stanley Gazemba (Kenia) – dziennikarz, ma na koncie trzy powieści The Stone Hills of Maragoli, Khama i Callused Hands oraz osiem książek dla dzieci.
15. Mehul Gohil (Kenia) – dziennikarz, publikuje w Kwani? i na portalu Short Story Day Africa
16. Hawa Jande Golakai (Liberia) – z zawodu immunolog, jej powieść The Lazarus Effect została nominowana do Wole Soyinka Prize
17. Shafinaaz Hassim (RPA) – pisarka i socjolog, pisuje do Mail & Guardian, autorka powieści SoPhia
18. Abubakar Adam Ibrahim (Nigeria) – nominowany w zeszłym roku do Caine Prize i Etisalat Prize for Literature
19. Stanley Onjezani Kenani (Malawi/Szwajcaria) – dwukrotnie nominowany do Caine Prize
20. Dinaw Mengestu (Ehiopia/USA) – autor m. in. recenzowanej przeze mnie powieści The Beautiful Things That Heaven Bears
21. Nadifa Mohamed (Somalia/UK) – jej debiutancka powieść Black Mamba Boy została nominowana do Guardian First Book Award i zdobyła Betty Trask Prize. Niedawno autorka wydała drugą powieść The Orchard of Lost Souls
22. Nthikeng Mohlele (RPA) – autor powieści The Scent of Bliss oraz Small Things.
23. Linda Musita (Kenia) – prawniczka, pisuje do Star i Daily Nation. Obecnie pracuje nad pierwszą powieścią.
24. Sifiso Mzobe (RPA) – zdobył Sunday Times Fiction Prize oraz Wole Soyinka Prize za debiutancką powieść Young Blood.
25. Glaydah Namukasa (Uganda) – przewodnicząca ugandyjskiego stowarzyszenia pisarek, Femrite oraz autorka trzech książek dla dzieci
26. Kioko Ndinda (Kenia) – pisarka i twórca filmowy.
27. Okwiri Oduor (Kenia) – nominowana do tegorocznej edycji Caine Prize, obecnie pracuje nad pierwszą powieścią.
28. Ukamaka Olisakwe (Nigeria) – pisuje dla Nigerian Telegraph, w 2012 roku ukazała się jej debiutancka powieść Eyes of a Goddess
29. Ondjaki (Angola/Brazylia) - właśc. Ndalu de Almeida, znany w Polsce z powieści Babcia 19 i sowiecki sekret
30. Chibundu Onuzo (Nigeria) – jej debiutancka powieść The Spider King’s Daughter  zdobyła nominację do Dylan Thomas Prize i Commonwealth Book Prize.
31. Nii Ayikwei Parkes (Ghana/UK) – jego powieść Tail of the Blue Bird była nowminowana do Commonwealth Prize i została przetłumaczona na j. niderlandzki, niemiecki, francuski i japoński.
32. Taiye Selasi (Ghana/Nigeria/UK/Włochy) – autorka powieści Ghana Must Go, uznanej przez Wall Street Journal i The Economist za jedną z 10. najlepszych książek 2013 roku oraz przetłumaczonej na co najmniej 15 języków. Córka Ghańczyka i Nigeryjki, urodzona w Londynie, wychowana w USA, a obecnie mieszkająca we Włoszech, spopularyzowała termin Afropolitan.
33. Namwali Serpell (Zambia/USA) – nominowana do Caine Prize w 2010 r.
34. Lola Shoneyin (Nigeria) – nominowana do Orange Prize for Fiction za powieść The Secret Lives of Baba Segi’s Wives, świetnie napisaną, tragikomiczną opowieść o życiu poligamicznej rodziny
35. Novuyo Rosa Tshuma (Zimbabwe/RPA) – laureatka Yvonne Vera Award
36. Chika Unigwe (Nigeria/Belgia) – zdobyła Nigeryjską nagrodę literacką, autorka powieści De feniks, Black Sister’s Street (niedawno wydana po polsku pod oryginalnym, niderlandzkim tytułem Fata Morgana - moją recenzję można przeczytać tutaj) i Nachtdanser.
37. Zukiswa Wanner (Zambia/RPA/Zimbabwe/Kenia) – jej najnowsza powieść Men of the South została w 2011 r. nominowana do Commonwealth Writers' Prize
38. Mary Watson (RPA/Irlandia) – laureatka Caine Prize w 2006 r., autorka thrillera The Cutting Room, przetłumaczonego m.in. na włoski, niderlandzki i arabski.
39. Mohamed Yunus Rafiq (Tanzania) – pisarz, dokumentalista, członek hip-hopowej grupy Xplastaz, tworzy w języku suahili.

Zaginiony rozdział ze wspomnień Binyavangi Wainainy

Gdy w sierpniu 2011 roku kenijski pisarz, Binyavanga Wainaina, wydał swoje wspomnienia One Day I Will Write About This Place,* o których pisałam dwa lata temu, zataił istotną część swego życia. Niedawno autor postanowił ją wreszcie ujawnić, publikując 18 stycznia na kilku portalach jednocześnie (Chimurenga i Africa is a country) „zaginiony rozdział” ze swojej autobiografii, zatytułowany I am a homosexual, mum (Jestem gejem, mamo). Zawiera on różne wersje wydarzeń, jakie miały miejsce w 2000 roku. Wainaina opisuje fikcyjną rozmowę, którą przeprowadził z matką, gdy leżała ona na łożu śmierci w kenijskim szpitalu. W rzeczywistości jednak przebywał wówczas w RPA i nie zdążył się spotkać z matką, zanim zmarła. Nigdy jej też nie powiedział, że jest gejem. W 2011 roku zmarł ojciec Wainainy. I podobnie jak matka, nie dowiedział się o orientacji seksualnej syna. 

Zdjęcie: Phil Moore

Ten liryczny esej, w którym nakładają się różne perspektywy czasowe, a rzeczywistość miesza się z fantazją, jest – jak wszystko, co pisze Wainaina – przesiąknięty sarkazmem i zmuszający do refleksji. Tym razem prowokacyjna jest nie tylko treść, ale sam sposób i moment opublikowania wyznania. Po zamieszczeniu eseju w Internecie autor powstrzymał się od komentarzy przez 48 godzin. W czasie gdy Wainaina milczał, media huczały. Zdezorientowanych czytelników poinformował później na Twitterze, że jest gejem i jest całkiem szczęśliwy. 

I am, for anybody confused or in doubt, a homsexual. Gay, and quite happy.
— Binyavanga Wainaina (@BinyavangaW) January 20, 2014

Następnie na YouTube zamieścił cykl sześciu filmów wideo pt. We Must Free Our Imaginations, w których mówi o edukacji, kreatywności i własnych doświadczeniach.

Termin publikacji eseju także nie był przypadkowy. Autor zrobił to w dniu swoich 43. urodzin, wkrótce po tym jak prezydent Nigerii Goodluck Jonathan podpisał ustawę przewidującą 14 lat pozbawienia wolności za kontakty homoseksualne, a w Ugandzie – ojczyźnie jego matki – przyjęto projekt drakońskiej ustawy zakazującej relacji homoseksualnych pod karą śmierci (podpisanej ostatecznie przez Yoweriego Museveniego w lutym tego roku po zmianie kary śmierci na dożywocie). W jego własnej ojczyźnie, podobnie jak w wielu innych krajach afrykańskich, grozi mu kara więzienia. Mimo to, a raczej właśnie dlatego Wainaina postanowił ujawnić swoją orientację seksualną. Tym samym stał się najbardziej znanym homoseksualistą w Afryce i trafił w sam środek burzliwej debaty o prawach gejów.

*Wspomnienia Wainainy niedawno ukazały się po polsku nakładem wydawnictwa Karakter pod tytułem Kiedyś o tym miejscu napiszę

Autor: Binyavanga Wainaina

Tytuł: Kiedyś o tym miejscu napiszę

Tytuł oryginału: One Day I Will Write about This Place. A Memoir

Tłumaczenie: Marcin Michalski

Data wydania: 12.02.2014

Liczba stron: 364

Cena: 39 zł

ISBN: 978-83-62376-50-6

O tym co było w 2013 r. i co będzie w roku 2014

Rok 2013 obfitował w wiele ciekawych wydarzeń literackich: od nowości wydawniczych, przez festiwale i nagrody aż po ekranizacje. Nie udało mi się o wszystkim informować na bieżąco, dlatego teraz przedstawiam krótkie podsumowanie.

Zgodnie z zeszłorocznymi zapowiedziami spośród nowych książek największym zainteresowaniem cieszyła się powieść Chimamandy Ngozi Adichie, Americanah, która ostatecznie trafiła na listę najlepszych książek 2013 r. brytyjskiego dziennika The Guardian oraz amerykańskiego New York Timesa. Oprócz tego pojawiło się kilka interesujących debiutów: zbiór esejów i opowiadań There is a Country: New Fiction from the New Nation of South Sudan z najmłodszego państwa świata, Sudanu Południowego, zebrana i współnapisana przez Nyuola Luetha Tonga, oraz powieść Ghana Must Go Taiye Selasi, która spopularyzowała termin „Afropolitan”, powstały z połączenia słów Afryka i kosmopolita. 

Taiye Selasi

NoViolet Bulawayo

Jednak to debiutancka powieść NoViolet Bulawayo We Need New Names wywołała największe poruszenie, znalazła się bowiem w ścisłej czołówce książek nominowanych do prestiżowej nagrody The Man Booker Prize. Natomiast książka Marie NDiaye Trois femmes puissantes (wydana przez wydawnictwo Sonia Draga jako Trzy silne kobiety) została nominowana do Man Booker International Prize 2013. Mimo że ani Bulawayo, ani NDiaye nie zostały laureatkami, przez pewien czas literatura rodem z Zimbabwe i z Senegalu była w kręgu zainteresowań światowych mediów. 

Marie NDiaye

Pozostając w temacie Booker Prize, warto wspomnieć o nominacji powieści tunezyjskiego autora Huseina Al-Wada do nagrody Prize for Arabic Fiction (zwanej arabskim Bookerem) oraz o zdominowaniu ubiegłorocznej edycji „afrykańskiego Bookera” przez Nigeryjczyków i zwycięstwie Tope’a Folarina opowiadaniem Miracle.

Warsan Shire

Jak co roku, w 2013 r. wyłoniono także laureatów nagrody Golden Baobab oraz Commonwealth Book Prize, którą zdobył E.E. Sule z Nigerii za powieść Sterile Sky. Poza tym ustanowione zostały nowe nagrody: Brunel University African Poetry Prize, promująca poezję tworzoną przez pisarzy afrykańskich, która w ubiegłym roku przypadła kenijskiej poetce somalijskiego pochodzenia Warsan Shire, oraz Etisalat Prize for African Literature. Jej laureata poznamy w lutym. W ramach projektu Kwani? Manuscript przyznano także jednorazowo nagrodę, którą zdobyła Ugandyjka Jennifer Nansubuga Makumni za powieść The Kintu Saga. 

Nansubuga Makumni

Rok 2013 był wyjątkowo udany dla pisarzy afrykańskich tworzących w języku portugalskim. Angolski pisarz Ondjaki, znany również w Polsce z wydanej niedawno książki Babcia 19 i sowiecki sekret, został wyróżniony nagrodą im. José Saramago za powieść Os Transparentes. Natomiast Mia Couto z Mozambiku został laureatem nagrody Camõesa, najważniejszego wyróżnienia literackiego portugalskojęzycznego kręgu kulturowego, oraz prestiżowej nagrody Neustadt.

O pisarzach afrykańskich było w ubiegłym roku głośno nie tylko z powodu licznych nagród. Szczególną uwagą mediów cieszyła się Chimamanda Ngozi Adichie, najpierw w związku z wydaniem nowej, nieco kontrowersyjnej powieści. Następnie za sprawą ekranizacji Połówki żółtego słońca, a w połowie grudnia świat nieoczekiwanie usłyszał Chimamandę przemawiającą na nowej płycie Beyoncé. W utworze pt. Flawless piosenkarka wykorzystała fragment inspirującego wykładu Adichie o feminizmie, jaki Nigeryjka wygłosiła kilka miesięcy wcześniej w ramach cyklu TEDxEuston. 

Nie da się podsumować ubiegłego roku bez przypomnienia smutnych wydarzeń. W marcu zmarł najbardziej znany pisarz afrykański Chinua Achebe, we wrześniu tragiczną śmiercią zginął poeta Kofi Awoonor, natomiast w grudniu pożegnaliśmy Nelsona Mandelę, którego śmierć zbiegła się z premierą ekranizacji opartej na jego autobiografii Long Walk To Freedom.

Zapowiedzi
W 2014 roku pojawi się kilka ciekawych nowości wydawniczych. Warto zwrócić uwagę na nową powieść Boy, Snow, Bird Helen Oyeyemi, która znana jest polskim czytelnikom z książki Mała Ikar, oraz Arctic Summer Damona Galguta, pisarza południowoafrykańskiego, którego powieść Dobry lekarz ukazała się w Polsce w 2007 r. nakładem wydawnictwa Pigmalion. Ishmael Beah, autor bestsellerowej powieści Było minęło. Wspomnienia dziecka-żołnierza planuje wydać niedługo kolejną książkę pt. Radiance of Tomorrow. Ciekawie zapowiadają się też powieści Dinawa Mengestu All Our Names, Chrisa Abaniego The Secret History of Las Vegas: A Novel oraz Every Day Is for the Thief Teju Cole’a znanego m.in. z aktywności na Twitterze. Wydanie kolejnych powieści zaplanowali również Lauren Beukes (Broken Monsters), Nnedi Okorafor (Lagoon), Kwei Quartey (Murder at Cape Three Points) oraz Okey Ndibe (Foreign Gods, Inc.). Ukażą się też dwa intrygujące debiuty kenijskich autorek: Dust autorstwa Yvonne Adhiambo Owuor, laureatki Caine Prize, oraz The Fall of Saints - Wanjikũ wa Ngũgĩ, córki sławnego Ngũgĩego wa Thiong’o.

 

Z dotychczas opublikowanych planów wydawniczych wynika, że polscy wielbiciele literatury afrykańskiej nie będą mieli w tym roku zbyt dużego wyboru. Na razie jedynie wydawnictwo Sonia Draga zadeklarowało, że zamierza wydać powieść Afrykańskie równanie algierskiego pisarza Mohammeda Moulessehoula tworzącego pod pseudonimem Yasmina Khadra. Natomiast Zysk i S-ka wznowi trzecią książkę Chinuy Achebego Boża strzała. Dobrze się składa, bo właśnie w tym roku mija 50 lat od jej pierwszego wydania.

Aktualizacja: na stronie wydawnictwa Karakter można przeczytać, że już niedługo zostaną wydane po polsku porywające wspomnienia Binyavangi Wainainy pt.  Kiedyś o tym miejscu napiszę.